محمد عبدالحسین زاده

نظریه های جهانی شدن و دین؛ مطالعه ای انتقادی

محمد عبدالحسین زاده

در این کتاب بیشتر به دنبال این است که رابطه ی بین دین و نظریه های جهانی شدن را مطرح کند. و نظریه ی دو نفر از دانشمندان مثل رابرتسون و بیر را بیان می کند. هدف نظریه جهانی شدن بر اساس این کتاب توجیه و تطبیق همه تحولات جهان کنونی است.

در ابتدای کتاب مطرح می کند که جهانی شدن چه نیست:

·        جهانی شدن مورد نظر ادیان مورد نظر نیست؛

·        خارج از چارچوب تجدد، جهانی شدن معنایی ندارد؛

·        در جهانی شدن نظرات امپریالیسم مطرح نیست.

نکته ی مهمی که در کتاب در مورد نظریات جهانی شدن مطرح می کند این است که سرمایه داری تنها کانون وحدت بخش، جهانی شدن است. یکی از مهم ترین چیزهایی که در نظریه های جهانی شدن مطرح است این است که نظریات جهانی شدن در بستر تجدد معنا پیدا می کند. به عبارت دیگر نظریه ی جهانی شدن در زمانی مطرح می شود که سخن از مرگ جهان و پایان تجدد وجود دارد. یعنی در موقعی که سخن از پایان تجدد مطرح است، بحث جهانی شدن مطرح می شود. زمانی که مشکلات فرهنگی و آشوب در نظام غرب به اوج خود رسید. رشته ی آینده شناسی مطرح شد و در آینده شناسی به دنبال این بودند که راه حل هایی را برای حل این بحران ها پیدا کنند و در این موقع بود که نظریه های جهانی شدن و نظریه های ما بعد تجدد مطرح شد که استقبال به نظریات جهانی شدن بیشتر بود.

در نظریه های جهانی شدن به دنبال تلاش برای ایجاد جهانی واحد در نظر و عمل بودند. نمونه هایی از آن مثل شکل گیری شرکت های چند ملیتی از لوازم جهانی شدن بود. همچنین به دنبال تلاش برای اداره ی یک پارچه ی جهان و تلاش برای کنترل تاریخ بودند.

نکته ی بعدی که مهم است این است که نظریات جهانی شدن ابتدا در حوزه ی اقتصاد مطرح شد. ابتدا جهانی شدن در اقتصاد بعد سیاست بین الملل و بعد جامعه شناسی مورد توجه قرار گرفت.

نظریه های جهانی شدن نسبت به دین در دو گروه قابل طبقه بندی است:

1.      نظریه های جناح چپ تجدد: متفکرانی مانند مارکس، هاروی، جیمسون و ... مطرح کردند.

2.      نظریه های جناح راست تجدد: در این نظریات جایی برای دین نیست و بیشتر نظریه ی دنیوی شدن مطرح می شود. مثلا نظریه ی نظام جهانی والراشتاین.

نکته ی مهمی که در تحلیل رابطه ی دین و نظریات جهانی  شدن وجود دارد این است که در این نظریات به دین به عنوان راهکار توجه نکردند. این نظریات حرف اصلی شان این است که در دوران جدید دین نمی توان جای تجدد و عقلانیت را بگیرد. اندیشمندانی مانند فوکویاما باور عمیق به تجدد داشتند و همچنین باور به ضعیف بودن دین و جذاب نبودن آن دارند. در ادامه نظرهای دو نفر از اندیشمندان یعنی رابرتسون و بیر در مورد رابطه ی دین و جهانی شدن مطرح می شود.

برخلاف اغلب دانشمندان که جهانی شدن را بیشتر اقتصادی می دانند. رابرتسون یکی از منتقدان نظریه ی جهانی شدن بیشتر جهانی شدن را پدیده فرهنگی می داند. رابرتسون یکی از مهم ترین مشکلات جهانی شدن در عرصه ی فرهنگ را درگیری هویت می داند. هم چنین او بیان می دارد که در عصر جهانی شدن عام ها، خاص می شوند یعنی فرهنگ های محلی و ... به دنبال داعیه ی جهانی شدن و فراگیر شدن و خاص شدن در سطح جهان هستند.

بیر یکی دیگر از متفکرانی است که در مورد رابطه ی دین و جهانی شدن نظراتی دارد. بیر بیان می کند که جهانی شدن به نوعی توسعه ی تجدد است. همچنین می گوید جهانی شدن حاصل غلبه ی تقسیم کار کارکردی است. از نظر او جهانی شدن به دنبال جهانی کردن فرهنگ غرب و تجدد است. برای این کار ما مشاهده می کنیم که تجدد در نظام ها و خرده نظام های غرب رسوخ کرده است.

بیر نکته ی مهمی بیان می کند و آن این است که دین در دوران مدرن به عنوان یک خرده نظام در نظر گرفته می شود. همچنین خرده نظام دین، ذیل نظام تجدد قرار می گیرد حتی از خرده نظام اقتصادی هم در حاشیه تر قرار می گیرد. به این ترتیب دین در نظریات جهانی شدن خاصیت ابزاری دارد و نقش اصلی و کانونی ندارد.

در جمع بندی می توان گفت که پس از اینکه در دوران رنسانس دین را کنار گذاشتند و عقلانیت انسانی جایگزین آن شد یک دوران رفاهی ایجاد شد و بشریت با عقل خود به دنبال ایجاد بهشت زمینی بود. ولی در عمل ناموفق بود و تجدد با بحران هایی مواجه شد. در این دوران بود که دوباره زمزمه هایی از بازگشت دین به عرصه ی اجتماعی به میان آمد ولی در این دوران هم با مطرح شدن نظریات مابعد تجدد و نظریات جهانی شدن به دنبال حاشیه راندن دین و کنار زدن آن بودند.