خلاصه ای از بررسی مکتب نوسازی در کتاب تغییر اجتماعی و توسعه- احمد.م شربیانی

گزارشی از بررسی مکتب نوسازی در کتاب تغییر اجتماعی و توسعه

این مکتب محصول تاریخی سه رویداد بزرگ است: 1- ظهور ایالت متحده امریکا به عنوان یک ابر قدرت 2- جنبش جهانی کمونیست3- تجزیه امپراطوری های استعماری اروپایی آسیا

 مکتب نوسازی بر دو نظریه تکامل گرایی و کارکرد گرایی استوار است. نظریه تکامل گرایی ، ویژگی های این نظریه این است ک جوامع از یک حالت بدوی به مرحله ای پیشرفته سیر می کندند و سرنوشت تکامل انسان از پیش مقدر شده است. ضمن آن که این نظریه یک قضاوت ارزشی در مورد فرایند تکامل انسان ارائه می کرد. و به نوعی با توجه به تجربه تاریخی که از پیشرفت در اروپا و پس از انقلاب صنعتی مشاهده کرده بود آن را به سایر موراد تعمیم می داد. نظریه کارکرد گرایی منتسب به پارسونز است. که با تشبیه جامعه به ارگانیسم بدن. جمعه یک کل به هم پیوسته می داند که هز جز دارای وظیفه خاصی بوده و دارای یک تعادل خود محور می باشد. منتقدین این تئوری را به محافظه کارانه بودند متهم می کنند. در نهایت پارسونز بحث متغیر های الگویی را مطرح می کند.

مطالعاتی که در زمینه نوسازی صورت گرفته  را می توان از منظر رویکردهای مطالعاتی گوناگونی صورت گرفته بررسی کرد. بر فرض مثال :

مطالعات جامعه شناختی ، در این نوع رویکرد مطالعاتی صورت گرفته از جمله بحث جوامع نسبتا نوسازی شده از نظر لو که به تفاوت های جامعه شناختی جوامع نسبتا نوسازی شده و جوامع نسبتا نوسازی شده می پردازد و سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که راه های ایجاد نوسازی در جوامع سوم چیست؟

اسملسر با نظریه تمایز ساختاری از دیگر نظریات رویکرد جامعه شناختی است که بر این فرض استوار است که وظایفی که در جامعه سنتی به صورت غیر تخصصی بر عهده یک نهاد بوده است به صورت تخصصی به نهادی مستقل واگذار می شود که موجب حداکثر سازی کارایی می شود. در این بین مسئله ای که پیش می آید مسئله ادغام و هم سازی ، ستیز میان ارزش ها و توسعه ناموزن است.

رویکرد دیگر رویکرد اقتصادی است. و 5 راه کار اقتصادی نیل به توسعه و نوسازی را ذکر کرده است.

رویکرد سیاسی  که در این رویکرد مدل تمایز ساختاری-برابری قابلیت کلمن مطرح است. قائل به آن است برای ایجاد نوسازی باستی ابتدا گرایشی به سمت تفکیک و تمایز ساختارهای سیاسی ایجاد کرد و نیز برابری به عنوان خصلت دوم و در وهله سوم بایستی رشد قابلیت های سیاسی را مد نظر قرار داد.

تمامی این تئوری ها در عین چند رشته ای بودن بر مفروضات ذکر نشده مشترکی استوار بودند از جمله: مرحله به مرحله دانستن فرایند نوسازی ، تجانس آفرین بودن نوسازی ، سیری برای آمریکایی شدن. فرایندی غیر قابل بازگشت، رو به پیشرفت و نیز نوسازی به مثابه فرایندی نظام یافته ، انتقال دهنده درون زا.

تئوری های نوسازی سعی در الگو قرار دادن کشور آمریکا برای توسعه و پیشرفت سایر کشور ها می دانستند و به طور منتی توجیهی برای روابط نا متقارن قدرت میان جوامع سنتی و نوگرا فراهم نمودند. چون ایالات متحده را مدرن و جهان سوم سسنتی و عقب مانده ماندند.

فصل دوم- مطالعات اولیه نوسازی

مطالعاه مک کللند در مورد انگیزه پیشرفت ، بیشترین نقش را بیش از بازیگران خارجی به کارفرمایان داخلی نسبت می دهد. از این رو به تهیه آزمون هایی اجتماعی در سطح جامعه برای سنجش میزان انگیزه اجتماعی برای پیشرفت می پردازد.

مطالعه انکلس در خصوص انسان های نوگرا به کشف الگوی ثابتی از انسان های متجدد در میان کشور های مختلف می پردازد. از جمله آمادگی برای پذیرش تجربیات نو، داشتن استقلال، اعتقاد به علم ، تحرک گرایی، استفاده از برنامه ریزی بلند مدت. و مسئله تحصیلات.

بررسی بلا از مذهب توکوگاوا در ژاپن که به بررسی تاثیر مذهب ژاپن بر جامعه نوین صنعتی می پردازید. و به بررسی های مستقیم و غیر مستقیم مذهب بر جامعه صنعتی می پردازد.

مطالعه لیپست در خصوص ارتبا میان توسعه اقتصادی و دموکراسی ، سوال اصلی لیپست آن است که چه رابطه ای میان دموکراسی سیاسی و توسعه اقتصادی وجود دارد . او  بر اساس تحقیقات خود معتقد می شود که برای توسعه اقتصادی نیاز به شاخصه های بالاتری در توسعه دموکراسی داریم.

ویژگی هایی که در مطالعات اولیه نوسازی وجود داشت این بود که نقطه تمرکز این نظریات به بررسی علل پیشبرد نوسازی در جهان سوم بو. چارچوب تحلیل این ها بر این فر استوار بود که کشور های جهان سوم سنتی و کشورهای غربی متجدد اند. مباحث همه گی آن ها به شکل کلی مطرح می شد.

انتقاد های که بر مکتب نوسازی وارد می کردند بیشتر از سمت مارکسیسم ها مطرح می شد که چرا کشورهای جهان سوم باید لزوما در مسر کشورهای غربی حرکت کنند. زیرا اعتقاد به برتری غرب یک اندیشه نژاد پرستانه است. اعتقاد به توسعه تک خطی موجب غفلت از راه های جایگزین توسعه برای کشور های جهان سوم شده است. از طرفی این نظریات تاکید ویژه ای بر ناسازگاری بین سنت و تجدد دارند.آن ها این سوال را می پرسند که به واقع سنت چیست؟

منتقدین از نظر روش شناسی معتقدند که نظریه پردازان نوسازی در سطح بالایی از انتزاع مطرح می کنند و تحقیقاتشان فاقد مطالعات تاریحی است. در مهم ترین انتقاد به نظریات نوسازی قائل به آنند که این نظریات چیزی بیش از یک ایدئولوژی جنگ سرد برای توجیه دخالت های ایالت متحده آمریکا در سایر کشورها نیست.

فصل سوم- پاسخ به منتقدین

مطالعات جدید در عرصه نوسازی سعی کرد با در نظر گرفتن انتقادهایی که بدان وارد بود عرصه ای جدید را در نظریات بررسی کند. ا مطالعات نیز موضوع بحث خود را جهان سوم قرار داده اند. و هدف آن ها تبیین توسعه ای است که از  طریق عوامل داخلی نظیر ارزش های فرهنگی و نهادهای اجتماعی صورت می گیرد. در این نظریات سنت و تجدد به عنوان مفاهیمی متباین در نظر گرفته نمی شوند. دوم این که تغیرراتی را در روش تحقیق اعمال کرده اند بدین گونه که توجه خود را به موارد مشخص تر معطوف داشته اند. و سوم این که اعقتادی به مسیر یک طرفه توسعه از سمت الگوی غربی به جهان سوم ندارند. و هر یک از کشور های جهان سوم می تواند مسیر خاص خود را به سمت توسعه دنبال نماید. در ادامه به بررسی چند از این نظریات می پردازیم:

وانگ: تبارگرایی در مدیریت. تبارگرایی در مدیریت سه ویژگی قابل توجه دارد نخستین آن درجه بالای تمرکز گرایی در تصمیم گیری با درجه پایین رسمت ساختار تشکیلاتی است. دوم اینکه به خودکفایی و استقلال بهای زیادی می دهد سوم اینکه شرکت های خانوادگی چندان پایدار نیستند. و دائما در حال تغییر و تحول اند.

دیویس: بازبینی مذهب ژاپنی. دیویس قائل به نظریه حصار ها می باشد و نظریه پرش از موانع که  بر گرفته از نظریه وبر در مورد مفهوم توسعه با تعبیر عبور از یک رشته موانع پی در پی به تبیین نظریه خود می پردازد. که ملت های درحال توسعه ملت هایی هستند که موفق به پشت سر گذاشتن همه موانع می شوند. و به دریافت جایزه عقلانیت و تمدن جدید نائل می آیند. موانع توسعه شامل موانع اقتصادی اجتماعی سیاسی و  روانشناختی می شود. او به این مسئله می پردازد که جوامع سنتی برای دفاع از خود در مقابل پیشرفت گسست آور ارزش های سرمایه داری به برپا کردن حصار ها می پردازند. که نظریه حصار ها از سه حلقه تشکیل شده است و حلقه میانی آن نهاد های تدافعی هستند . دیویس به دنبال ارائه تحلیل از فعالیت های مدافعین مذهب سنتی می گشت.

بنو عزیزی، در بررسی انقلاب اسلامی ایران نظیر دیویس به بررسی نقش مذهب در توسعه پرداخت. و اعتقاد دارد که باید به سنت ارزش بیشتری داد. و با بررسی انقلاب اسلامی ایران که به دنبال تجدید حیات اسلامی خود می گشت. افرادی در غرب این جنبش را  به عنوان عسکل العمل عناصر واپسگرا مانند روحانیون اسلامی نسبت به جریان نوسازی در ایران یاد می کند. اما او معتقد است این اظهارات یک طرف است چون عوامل چون مبانی ساختاری تقسیمات فرهنگی ماهیت مذهب شیعه و ائتلاف پیچیده نیروهای مختلف اجتماعی را در نظر نگرفته است.

هانتیگتون : با بررسی این سوال که آیا عده کشورهای بهره مند از دموکراسی رو به فزونی است به بررسی تاثیر توسعه اقتصادی در ایجاد دموکراسی های بیشتر می پردازد. و به دو دسته عامل اشاره می کند. 1- پیش شرطهای مساعد برای توسعه دموکراسی 2- فرایند های سیاسی که توسعه دموکراتیک را محقق ساخته اند. هانتیگون مفهموم گذار را مطرح می سازد. مطابق این مفهمو کشور ها برای رسیدن به توسعه اقتصادی به منطقه گذار قدم می گذارند که در آن نگهداری و حفظ نهادهای سیاسی سنتی روز بروز دشوار تر می شود و و توسعه خود به خودی مشخص نمی کند که کدام نظام سیاسی جایگزین نهادهای مزور خواهد شد. از این رو ربط مستقیم بین توسعه سیاسی و دمکورسی وجود ندارد.

خصوصیات ویژه نظریات جدید نوسازی: کنار گذاشتن فر های نااستوار مطالعات سنتی . تکیه مجدد بر سنت. تکیه مجدد بر تاریخ . ارائه تحلیل های پیچیده تر.