خلاصه کتاب؛ ویرانگری خلاق

باسمه تعالی

توسط آقای علیزاده کیاپی

فصل اول : داد و ستد بین فرهنگ ها

همه دولت ها سالانه چندین میلیارد دلار برای حفظ و صیانت از فرهنگ منحصر به فرد کشور خود و جهت جلوگیری از فرهنگ های ضدارزش هزینه می کنند. تحلیل گران بسیاری از تمامی طیف های نظریات مرسوم سیاسی بحث شان این بوده است که بازارهای آزاد موجب تخریب فرهنگ و تنوع فرهنگی می شوند

به راستی آیا تجارت محصولات فرهنگی تنوع هنری را تقویت می کند یا سبب کاهش آن می شود؟ آیا سبب ارتقا کیفیت و نوآوری می شود یا فرهنگ یکدستی از نوع کوچکترین مخرج مشترک پدید می آورد؟

بعد مثبت تجارت جهانی محصولات فرهنگی رهایی یافتن افراد از استبداد و جبر مکان را نشان می دهد. از سوی دیگر بعد منفی این اتفاق حاکی از تحولی با استعاره ویرانی خلاق است که آثاری چون تخریب احساس کفایت و توانمندی فرهنگی ، توجیه اقتصادی نداشتن هنرهای سنتی ، سست کردن پیوندهای آیینی ، تاریخی و سنتی به دنبال دارد. البته باید توجه داشت که بالاخره مبادلات بین فرهنگ ها همین طور که موجب تغییر و اختلال در هر جامعه ای می شود نوآوری و انرژی خلاقه انسان ها را نیز تقویت می کند

در جریان دعواهای موجود بر سر قضیه تنوع باید به این مهم توجه داشت که : همگنی یا ناهمگنی فرهنگی جایگزین یکدیگر یا متعارض هم نیستند، برعکس این دو مکمل همند و با هم می آیند.

 

فصل دوم : غلبه فرهنگ جهانی : نقش ثروت و تکنولوژی

تکنولوژی و ثروت که امروزه به عنوان دو وجه شاخص بازارهای جهانی به شمار می آیند به کمک پیشبرد روابط تجاری چندفرهنگی آمدند. در طرف عرضه کننده تکنولوژی روش های نو تبدیل بینش خلاقانه را به محصولات قابل عرضه به بازار در اختیار قرار می دهد. در طرف طالبان کالا ثروت توانایی خرید را برای سرمایه گذاری در تولیدات و محصولات ویژه به وجود می آورد.

از نگاه کلی تر تکنولوژی و ثروت در کنار سایر نهادهای اجتماعی به پیدایش و تکامل شبکه های هنری کمک می کند. منظور از شبکه های هنری متکی شدت به موفقیت های گسترده هنری  به مجموعه ای از عوامل است که در ترکیب پیچیده ای با یکدیگر شرایط مناسب و مطلوبی را پدید می آورند.

یکی از شکوه هایی که می شود این است که ثروت برای خیلی از اشکال هنری مضر است. تصور می شود هنرمندان و ارباب فن در کشورهای فقیرتر همین که جامعه شان ثروتمندتر و تجاری تر می شود تلاش های خلاقانه خود را کنار می گذارند. این قضیه که به دلیل اقتضای شرایط جدید ممکن است روش ها ، حرفه ها و گونه هایی از هنر افول کرده باشد اما تصویر کلی تصویری پویا و پرتحرک و پر از موارد موفقیت است.

 

فصل سوم : هویت قومی و فاجعه تلفات فرهنگی

مفهوم هویت قومی کمک می کند تا ارتباط بین خلاقیت فرهنگی و تضمحلال فرهنگی را دریابیم.هویت قومی شبکه پس زمینه ای از جهان بینی ها ، سبک ها و الهامات مشترکی که در جامعه یافت می شود تشکیل می شود. بنابراین هویت قومی بخشی از زبان ضمنی و پنهان برای آفرینش و یا نگاه به هنر است.

هنرمندان با یادگیری بیش از حد طرق درباره سایر طرق خلاقیت برخی از گونه های خلاقه خودشان را از دست می دهند.

ارتباطات بین فرهنگی قبل از ایجاد گسست یا ویرانی هویت قومی غالباً موجب تحرک در باروری آقثار خلاقانه آن می شود. از این نظر تجارت نقش مهمی که معمولا نیز مورد توجه قرار نمی گیرد، در تبدیل یک هویت قومی به بستری برای دستاوردهای خلاقانه هنری بازی می کند.

در جریان این فرآیند تغییر و تبدیل فرهنگی ما نباید همه تقصیرها را به گردن تجارت بیندازیم ، هرچند تجارت بعضی وقت ها هویت قومی را از بین می برد. شگفت اینکه توسعه موفقیت آمیز یک هویت قومی به همان اندازه به داد و ستد متکی است که به انزوای آن.

یکی از عواملی که به میزان تاثیر و تاثر رابطه بین جوامع و تجارت جهانی است حجم جمعیتی است ، هرچه فرهگی از جمعیت بیشتر و اقتصاد بزرگتری برخوردار باشد کمتر با خطر غرق شدن در تماس های بین فرهنگی روبه رو می شود ، به عبارت دیگر جوامع بزرگتر از انعطاف بیشتری نسبت به شوک های خارجی برخوردار می باشند و بیشتر قادر به تجدید سازمان خود هستند. از طرف دیگر جامعه بزرگتر احتمالا خود جامعه ای ترکیبی بوده است و قابلیت بیشتری برای پذیرش و تبدیل تاثیرات خارجی خواهد داشت. در دنیای کمتر توسعه یافته ، مکزیک و هند الگوهای هستند که نشان می دهد چگونه جوامع بزرگ قادربه حفظ هویت های مشخص و متنوع در عین تماس گسترده با دنیای خارج می باشند.

در دنیای امروزی اگر نوعی هویت جمعی به شکل مسلط در سطح جهان وجود دارد بدون شک چیزی جز ایدئولوژی فردمحوری و اغنای شخصی نیست که پرورده دموکراسی ، بازار نسبتاً آزاد ، و جامعه تجارتی مدرن است. این جهان بینی اشکال ویژه متعددی پیدا کرده است ولی در ایالات متحده ، اروپای غربی و ژاپن مسلط و دارای توافق است. خصایل و هویت جمعی دنیای معاصر از جهات مهمی به نفع تنوع و تکثر است. جامعه تجاری حامی سبک ها و گونه های هنری زیاد و متفاوتی است و در به وجود آمدن شمار زیادی از انواع هنرهای دارای موقعیت و مخاطب خاص نقش دارد. با وجود این ، جامعه تجاری مدرن پارادوکسی را هم با خود دارد : گستردگی فهرست انتخاب در یک اجتماع خاص، می توند باعث محدود شدن لیست انتخاب برای کل دنیا شود. با رواج تجارت محوری جوامع کمتری خواهند توانست جدا از تجربه غربی خدمات خود را جهانی کنند . تولید جهانی فقط خروجی هایی را در عرصه هنر باور می کند که از سمت هویت های جمعی تنوع گرا آمده اند.

تجاری سازی خلاقیت جهان سومی و بومی را نمی خشکاند ولی حداقل در نسبت با غرب تجاری شده موجب می وشد کمتر خاص و منحصر به فرد باشند. دنیا خیلی از محصولات فرهنگی مبتنی بر هویت های قومی ضدتنوع طلب را از دست می دهد ، و به این خاطر ما نمی توانیم از نتایج حاصل از مبادلات بین فرهنگی با همه دستاوردهایی که دارد کاملاً خشنود باشیم. یکی از تبعات به وجود آمدن فهرست انتخاب های متنوع و منافع همراه آن ، دقیقاً همین تلفات فاجعه آمیز فرهنگی دنیای معاصر است.

فصل چهارم : چرا هالیوود بر جهان فرمانروایی می کند و آیا باید به این موضوع اهمیت دهیم؟

عوامل برتری سینمای هالیوود را عواملی چون نوع خاص فیلم سازی ، هزینه بالای سرمایه گذاری شده ، بازار بزرگ ، گسترده بودن بازرا صادرات ، استحکام بازار پخش ، پرداختن به موضعات خاصی چون سکس و خشونت، تکیه بر زبان انگلیسی ، سرمایه گذاری بر فیلم های ناطق بجای فیلم های صامت می توان نامید.

از یک جهت فعالیت سینمایی به این علت متمرکز می شود که دلیلی وجود ندارد که چنین تمرکز و تجمعی صورت نگیرد. وقتی هزینه حمل و نقل وسایل و خدمات مربوط پایین باشد ، متمرگز شدن توجیه اقتصادی دارد. یکی از دلایل تجمع فعالیت های سینمایی در هالیوود پرتحرک بودن و کوتاه بودن زمان تولید پروژه های فیلم سازی است. یکی دیگر ازدلایل این است که بخاطر این تمرکز غالباً پروژه ها ارزان تر بسته می شوند. همچنین یکی دیگر از دلایل ارزیابی پروژه های سینمایی و به ویژه پیش بینی و پاسخگویی به نیاز و انتظار مشتری ها است.

منتقدان امپریالیزم فرهنگی دو اتهام مختلف و تاحدودی متضاد با هم را عنوان می کنند. برخی از گسترش جهانی روحیه تجارت محوری و فردمحوری آمریکایی شکایت دارند. دیگران در اعتراض خود به موقعیت قوی محصولاتفرهنگی دارای مقبولیت جهان شمول در بازارهای بین المللی اشاره می کنند که جای کالاهای فرهنگی بومی مبتنی بر مایه های ملی و یا خاص را گرفته اند.

هرچه هست آینده سینمای جهان موقعیت دقیق برایش متصور نیست ، سینمای هالیوود به دلایلی بسیار آسیب پذیر است ، ازطرفی امکان توسعه سیمای اروپا موجود است . سینمای جهان در هرحال و به ویژه در آسیا رو به شکوفایی است و مانند سینمای اروپا امیدوار است که به چنان پویایی توام اقتصادی و فرهنگی دست یابد که تجارت گرایی را با خلاقیت درآمیزد. چنین پویایی مستلزم تکیه بر بازارهای بین المللی و سرمایه جهانی است و بعید است بتواند در وضعیت حمایت های سخت گیرانه به شکوفایی برسد. وضعیت بازار هرگز نتیجه مطلوب را صد در صد تضمین نمی کند ، اما حمایت کردن و حفظ کردن بیش از حد از فشار و مقتضیات رقابت قطعاً به نتایج نامطلوب چه اقتصادی و چه زیباشناختی منجر خواهد شد.

فصل پنجم : سطح گرایی و قانون کوچکترین مخرج مشترک

دیدگاهی وجود دارد که جهانی سازی را متهم به تشویق هنرمندان به پایین آوردن سطح آثار خود تا حد کوچکترین مخرج مشترک می کند . بدین معنا که فروشندگان چه بسا گرایش به عرضه محصولی عامه پسند پیدا کنند که به قیمت زیرپا گذاردن کیفیت ماندگار از دیدگاه منتقدان حرفه ای تمام شود. در این حالت ظاهراً نتیجه ای جز سطحی گرایی محتوای فرهنگی نیست.

باید توجه داشت که همگنی تنوع و کثر را از بین نمی برد ، عبارت کوچکترین مخرج مشترک از نظر بار معنایی بر چیزی نامطلوب اشاره دارد ، کلمات کوچکترین ، و مشترک دلالت های منفی دارند ، در حالیکه مخرج ، بی روح است ، ولی با بررسی دقیق تر موضوع در می یابیم که مفهوم واقعی عبارت نشان دهنده جهان شمولی است ، که از معنای کلی ضمنی تری برخوردار است.

اساس حکایت سلیقه مصرف کننده د ردوره مدرن سطحی گرایی نیست ، و به طریق اولی این نیست که تولید کنندگان به قیمت از دست رفتن مرغوبیت وکیفیت به دنبال عرضه محصولاتی همگن و از نوع کوچکترین مخرج مشترک باشند . برعکس روند اساسی رشد تنوع و گوناگونی در همه سطوح کیفی چه بالا و چه پایین است.

فصل ششم : آیا باید به فرهنگ ملی اهمیت داد؟

دلایل زیادی وجود دارد که افراد متعلق به یک فرهنگ نسبت به رسوخ برخی از جلوه های فرهنگی بیگانه متعرض اند و نسبت به برخی دیگر زیاد اهمیت قائل نیستند. هیچ یک از این تفکیک ها کاملا مبتنی بر منطق نیست و یا از قواعد ساده ای پیروی نمی کند. همچنین افراد متعلق به یک فرهنگ ملی نسبت به جلوه هایی از فرهنگ ملی خود بسیار علاقمند و متعصب اند و نسبت به برخی جلوه های دیگر اهمیتی قائل نمی شوند.

سیستم مبتنی بر احترام و تعامل فرهنگ ها یا همان جهان وطنی به عنوان یک آرمان و ایده آل اخلاقی سنت فلسفی طولانی و شکوهمندی داشته است که سرآغاز آن به روم باستان می رسد تا به امروز.

اصل اساسی آزادی بیان بر آن است که ما نباید سعی در جلوگیری از تبادلات فرهنگی داشته باشیم. در استقبار از آزادی بیان جهان وطنانه ما باید برای مواجهه با حداقل سه نوع تقابل بالقوه آماده باشیم. پارادوکس تنوع تمایل شدید بسیاری از افراد نسبت یه گزینش نشانه های خاص هویت فرهنگی و گرایش عمومی به تفاوت و تمایز فرهنگی. دومین ارزش که بالقوه در تقابل بین فرهنگی قرار می گیرد  بیشتر از جنس روان شناختی است. صرف حقیقت تغییر و تحول برای کسانی که به دنبال حفظ ملاک های خاصی از هیت فرهنگی هستند ناراحتی و یاس به همراه دارد. سومین ارزش که بالقوه در تقابل با مبادلات بین فرهنگی قرار می گیرد یعنی تمایل به متفاوت بودن و متمایز بودن می تواند با همین استدلال توجیه شود.

مکتب جهان وطنی موجب پیدایش یک فرادیدگاه درباره شکوفایی و فرهنگ معاصر می شود، به همان ترتیببی که هگل سعی در عیان کردن عصر خودش داشت. ولی برخلاف زمان هگل حقیقت هرگز نمی تواند از سوی کسانی که در فرآیندهای تاریخی مشارکت دارند مورد شناسایی کامل قرار گیرد. مکتب جهان وطنی شرحی نهانی از موفقیت های فرهنگی بی شمار و تحسین برانگیز ما محسوب می شود، ولی شرحی که جرات دیدن کامل روشنایی روز را ندارد.

علیزاده کیاپی