خلاصه کتاب جهانی شدن فرهنگ - م.منتظری
فردای‌مان چه خواهد شد؟ خبر از آینده، همیشه رازآلود و اسرارآمیز بوده است و اطلاع از آن گاهی بسیار کنج‌کاوی‌برانگیز و هیجان‌انگیز. همین کنج‌کاوی‌هاست که بازار کف‌بینی و فال‌گیری را حتی در دوران مدرن، داغ نگه داشته است. کنجکاوی نسبت به آینده، خصوصاً در شرایط بحران و اوضاع آشفته، بسیار حاد و شدید می‌شود. به همین دلیل است که چنین دغدغه‌ای، در جوامع جهان سومی، فراگیرتر و سؤال‌برانگیزتر است. فردای‌مان چه خواهد شد؟ آیا آینده‌ای بسیار متفاوت خواهیم داشت؟ آیا تغییرات بزرگی در راه است؟ یا وضع همین است که هست و همین خواهد بود؟ در علم جامعه‌شناسی برای پیش‌بینی اوضاع و احوال آینده راه‌های متعددی اندیشیده شده و ابزارهای متنوعی پدید آمده است. یکی از جدیدترین ابزارهای مفهومی که متفکران برای تحلیل شرایط اجتماعی جوامع جهان و چه‌گونه‌گی تغییرات و تحولات آینده آن‌ها پدید آورده‌اند، مفهوم «جهانی شدن» است. عبارتی که این روزها بسیار به گوش می‌خورد، و اگر نیم‌نگاهی به دکه‌‌های کتاب‌فروشی بیندازید، عناوین مرتبط با این موضوع، هر روز بیش از روز قبل به چشم می‌آید. جهانی شدن یعنی چه؟ چه اثری بر ما دارد؟ برای ما خوب است یا بد؟ آیا سرعت اثرگذاری آن‌چنان است که در آینده‌ای نزدیک شاهد تحولات بزرگی باشیم؟
برای جهانی شدن، تعاریف متعددی ذکر کرده‌اند. واقعیت آن است که شاید نتوان برای این پدیده به دلیل تعدد ابعاد آن، یک تعریف واحد ارائه داد، اما آن چه که بیش از همه به عنوان تعریف این پدیده ذکر شده، آن است که «جهانی شدن عبارت است از فرآیند فشرده‌گی فزایندهء زمان و فضا که به واسطهء آن، مردم دنیا کم و بیش و به صورتی نسبتاً آگاهانه در جامعهء جهانی واحد ادغام می شوند.» مصادیق این فرآیند عبارت‌اند از:
ــ کاهش هزینه‌هایی که زمان، مکان، و فضا بر ارتباطات و حمل و نقل تحمیل می‌کنند.
ــ فرسایش و فروریزی مرزها و دیگر عوامل محدود و مقید کنندهء امر اجتماعی.
ــ افزایش وابسته‌گی متقابل انسان‌ها در سطح جهان.
ــ هم‌سانی ساختاری و نهادی جوامع مختلف.
جهانی شدن پدیده‌ای‌ست متکثر و پرابعاد. شاید ظهور این مفهوم با تکیه بر بعد اقتصادی آن بوده باشد. بُعدی که اکنون به شدیدترین وجهی در «سازمان تجارت جهانی»، WTO، متبلور است. جنبه‌های سیاسی، نظامی، اجتماعی، زیست محیطی، جرم و جنایت و مسأله اجتماعی از دیگر ابعاد این پدیده‌اند. امروزه بعد فرهنگی جهانی شدن، یکی از ابعاد مسأله‌زا و پر حرف و حدیث آن است. در دهه‌های پایانی قرن بیستم، جهان شاهد برجسته شدن فرهنگ، یا آن گونه که «گل‌محمدی» در کتاب خود نام‌گذاری کرده است، خاص‌گرایی فرهنگی بوده است. این برجسته‌گی فزاینده، اکثر جوامع را کم و بیش در بر می‌گیرد و به کشور یا منطقه خاصی محدود نمی‌شود. امروزه چه کشورهای توسعه یافته و ثروتمند غربی چه کشورهای توسعه نیافته و فقیر جهان سوم، شاهد حضور چشم‌گیر عناصر مختلف فرهنگی در زنده‌گی سیاسی اجتماعی خود هستند . احیا و برجسته شدن فرهنگ، هم بسیار گسترده و فراگیر است هم نمودها و مصادیق گوناگونی دارد که می‌توان آن‌ها را به چند دسته تقسیم کرد. خیزش‌ها و ستیزهای قومی، جنبش‌های ملی‌گرایانه، که تحت عنوان «موج سوم ناسیونالیسم» بررسی می‌شوند، و بنیادگرایی‌های دینی، انواعی از خاص‌گرایی‌های فرهنگی هستند. افزون بر این‌ها خاص‌گرایی‌های فرهنگی ِ دیگری نیز وجود دارند که در قالب جنبش‌های اجتماعی افراطی، نژادپرستی‌های جدید، گروه‌های نفرت و از این قبیل پدیدار می شوند
در میان آثار تألیفی در زبان فارسی تعداد آثار قوی و محققانه درباره جهانی شدن انگشت‌شمار است. کتاب «جهانی شدن، فرهنگ و هویت» یکی از این‌هاست که در آن با تمرکز بر بعد فرهنگی جهانی شدن، به رابطه آن با فرهنگ‌ها و هویت‌های بومی پرداخته می‌شود. فرضیهء اصلی مباحث کتاب آن است که «فرآیند جهانی شدن، خاص‌گرایی‌های فرهنگی را تقویت می کند.» خاص‌گرایی فرهنگ عبارت است از توسل به ایدئولوژی‌هایی که در آن بر بی‌همتایی و حتی برتری شیوهء زنده‌گی، اعمال و باورهای گروه یا جماعتی معین تاکید می‌شود. این پدیده در انواع رفتارهای جمعی ِ خشونت‌بار و غیرخشونت‌بار مانند خیزش‌ها و ستیزهای قومی، جنبش‌های ملی‌گرایانه، بنیادگرایی، نژادپرستی‌های جدید و از این قبیل نمود می‌یابد .
با به چالش کشیده شدن فرهنگ، بحران هویت یکی از موضوعاتی‌ست که در رابطه با جهانی شدن مورد توجه قرار می‌گیرد. در جامعهء سنتی، پیوند تنگاتنگ فضا، زمان و فرهنگ، با مکان یا محل و سرزمین معین، نیازهای هویتی را به خوبی تأمین می‌کرد و انسان‌ها درون دنیاهای اجتماعی کوچک، محدود، پایدار و منسجم خود، به هویت و معنای مورد نیازشان به آسانی دست می‌یافتند، ولی فرآیند جهانی شدن با پاره کردن این پیوند و نفوذپذیر کردن و فروریختن مرزهای مختلف زنده‌گی اجتماعی، آن دنیاها را به شدت متزلزل و حتی نابود کرد. بر اثر این دگرگونی‌های بنیادین، امکان هویت‌یابی سنتی بسیار کاهش یافت و نوعی بحران هویت و معنا پدیدار شد. چه‌گونه‌گی ایجاد این بحران در هویت و چه‌گونه‌گی بازسازی هویت‌های جدید در دوران جهانی شدن، از مباحث اصلی کتاب است. به این ترتیب کتاب سه بخش اصلی دارد که در آن‌ها به ترتیب مفاهیم جهانی شدن، فرهنگ و خاص‌گرایی در آن، و وضع هویت‌های بومی در شرایط جهانی و بازسازی هویت‌های جدید در دوران جهانی شدن به بحث گذاشته می‌شود.